Bewust aanwezig zijn in het hier en nu, zónder te oordelen. De definitie van mindfulness volgens de grondlegger van de mindfulness based stress reduction (MBSR) Jon Kabat-Zinn (2003). Een eenvoudige omschrijving. Toch wemelt het in de dagelijkse praktijk van de misverstanden over mindfulness.
Voor meditatiekenners en alternativo’s
Mindfulness is iets voor overjarige hippies, die lange tijd vertoefd hebben in India en Nepal. Of voor zweverige types, die op een vage manier de wereld willen verbeteren. Of voor mensen, die Boeddhist zijn (geworden) of op zijn minst al zeer lang meditatie beoefenen.
Niets is minder waar. Bij patiënten (kanker, chronische pijn, psoriasis, fibromyalgie) zijn belangrijke resultaten geboekt: afname van de stressgevoeligheid, hogere weerstand, positievere gevoelens, betere kwaliteit van leven en afname van angst en depressieklachten. Maar ook medewerkers en leidinggevenden in arbeidsorganisaties varen er wel bij: beter zelfmanagement, stressreductie, grotere weerbaarheid.
Eindelijk een leeg hoofd.
Het hoofd leeg maken is een veel gebruikte uitdrukking in het kader van meditatie. Hé, hé, eindelijk verlost van die eindeloze stroom gedachten in mijn hoofd, hoor ik een collega zeggen, die deelname aan een training mindfulness overweegt. Nou, vergeet het maar. In eerste instantie leidt mindfulness bij menige deelnemer tot het besef dat het wel erg druk is in zijn hoofd. De gedachten, zowel prettige als onprettige, duikelen over elkaar heen in een tomeloze snelheid. Het schijnen er duizenden per dag te zijn; gelukkig ben je niet alle gedachten even bewust. Dus de beoefening van mindfulness geeft geen uitzicht op een lege snelweg van gedachten, maar laat vaak enorme files zien. Eén schrale troost: een mindfulnesstrainer, waarbij ik in een diep verleden mijn eerste MBSR-training volgde en die ik zeer waardeer, verklaarde altijd: druk in je hoofd, dan ben je goed bezig. Bij mindfulness gaat het immers om het zo volledig mogelijk toelaten van gedachten, beelden, gevoelens en lichamelijke sensaties.
Rust en ontspanning
Ook de directe zoekers van rust en ontspanning stelt mindfulness teleur. Het doel van mindfulness is niet ontspanning of afleiding om onaangename gevoelens en gedachten even uit de weg te gaan. Integendeel, het onder ogen zien van lastige gevoelens en gedachten staat centraal. Daarmee probeer je los te komen van automatische ingesleten patronen, waar je last van hebt. Denk aan voortdurend uitstellen van klussen, niet zeggen wat je wilt, passief worden, te veel je best doen en moeilijke situaties vermijden. Ontspanning en rust kunnen overigens wel prettige bij-effecten zijn.
Concentratie op één object
In de transcendente meditatie en andere ‘concentration-based approaches’ richt de aandacht zich op één object: mantra (woord), geluid. Bij mindfulness meditatie gaat het om het aandacht geven, observeren van voortdurende veranderende interne en externe stimuli, zoals: gevoelens, gedachten, lichamelijke gewaarwordingen (interne stimuli) en geluiden, visuele prikkels (externe stimuli).
Oefenen in een bijzondere houding
Op foto’s staan vaak mediterende mensen afgebeeld in een onmogelijke lotushouding met de ogen dicht. Je krijgt al pijn in je lijf als je er naar kijkt. Mindfulness lijkt dan iets te zijn voor ingewijden. Er is geen enkele reden om een bijzondere houding aan te nemen bij het mediteren. Het is alleen van belang dat je een gemakkelijke houding aanneemt, waarin je alert, wakker en gefocust kunt blijven. Mindfulness gaat niet over het onder de knie krijgen van een lastige zithouding. Zorg voor jezelf staat centraal. Trouwens, zie je al zieke patiënten voor je in een in complexe lotushouding?
Het bereiken van een uitzonderlijke mentale toestand
Opstijgen, hemelse ervaringen. Dat hoort niet bij het aardse mindfulness. Het gaat om het bewust zijn van wat je nu ervaart. Dat is zeker niet altijd mysterieus, zoals we weten uit ervaring. Alhoewel het hemelse wel prettig is.
Passiviteit
In een wereld met veel onrecht en pijn kan mindfulness de indruk geven van passiviteit. Lekker met jezelf bezig zijn en de boel de boel laten. Maar mindfulness is nadrukkelijk gericht op het doorbreken van automatische ingesleten patronen, die voor jou niet (meer) functioneel zijn. Het doorbreken van deze denk- en gedragspatronen (uitstellen; te fel reageren; …) kan jou tot een beter mens maken en daardoor een bijdrage leveren aan een rechtvaardigere wereld.
Ken je nog meer misverstanden?